تغییر شکل زانوی پرانتزی
در این تغییر شکل، زانوها از هم دور و قوزک های داخلی به هم نزدیک میشوند و پاها شکل پرانتزی پیدا میکنند، به خاطر همین آن را زانوی پرانتزی یا کمانی میگویند. همه بچه ها در هنگام تولد و دوران کودکی، زانوی پرانتزی دارندکه بتدریج با رشد پاها از وضعیت پرانتزی به ضربدری تغییر شکل میدهند.
تذکر: منظور از تغییر شکل از زانوی پرانتزی به ضربدری ایجاد ناهنجاری نیست، بلکه زانوها در وضعیت طبیعی زاویه ای در حدود 13-7 درجه بین محور ران و محور ساق دارند که طبیعی است. افرادی که تغییر شکل زانوی پرانتزی دارند اردک وار راه میروند.

وضعیت طبیعی زانو در سنین مختلف
آگاهی از وضعیت طبیعی زانو در سنین مختلف از اهمیت خاصی برخوردار است و در این صورت میتوانیم تغییر شکل ها را از وضعیت های طبیعی تشخیص دهیم.

علل تغییر شکل زانوی پرانتزی
برای بروز این عارضه، علل مختلفی وجود دارد که از جمله موارد زیر است:
• چاقی یا وزن زیاد
• زود راه افتادن کودک
• شکستگی سطوح مفصلی و یا شکستگی استخوان ها در بالا و پایین مفصل
• استفاده از کهنه زیاد (پوشک) برای کودک
• کوتاهی عضلات نیم غشای و نیم وتری
• ضعف عضله دو سر رانی
• پارگی رباط جانبی خارجی زانو
• زمینه ارثی
• نرمی استخوان ( راشیتیسم) : نرمی استخوان به علت کمبود ویتامین D رخ میدهد. ویتامین D در شیر، کره، زرده تخم مرغ، چربی حیوانات و روغن کبد ماهی یافت میشود. نور خورشید وقتی روی پوست می تابد، خود بدن ویتامین D تولید میکند. در کودکانی که به حد کافی غذاهای ویتامین دار نمیخورند و آن هایی که به حد کافی در برابر نور خورشید قرار نمیگیرند، به تدریج علائم نرمی استخوان افزایش می یابد.
راشیتیسم در بعضی از کشورها و مخصوصا نواحی کوهستانی آسیا و آمریکای لاتین که بچه ها در داخل خانه و دور از نور خورشید میمانند شایع است. همچنین در شهرهای پر جمعیت هم که کودکان از نور خورشید کمتر استفاده میکنند، دیده میشود.
درمان نرمی استخوان، خوردن روغن کبد ماهی و قرار گرفتن در برابر نور خورشید است. بهترین و ارزان ترین شیوه پیشگیری این است که نور خورشید حتما به حد کافی به پوست بدن کودک برسد. غذاهایی که ویتامین D دارند به درمان کمک میکنند.

زانوی پرانتزی تکاملی
بروز میزان کم تا متوسطی از زانوی پرانتزی در زمان تولد طبیعی است. چرخش داخلی اندام تحتانی، زانوی پرانتزی را افزایش میدهد. برای به دست آوردن میزان زانوی پرانتزی لازم است که فرد پاهایش را به صورت صاف قرار دهد، به طوری که کشکک مستقیم رو به جلو باشد. میزان زانوی پرانتزی از طریق اندازه گیری فاصله بین دو کندیل داخلی استخوان ران به دست می آید.

زانوی پرانتزی شدید
این تغییر شکل ممکن است جنبه ارثی داشته باشد، و یا در ارتباط با پیچش داخلی درشت نئی باشد. البته با شروع راه رفتن به صورت صاف انحراف داخلی پاها به خودی خود اصلاح میشود.

عوارض ناشی از زانوی پرانتزی

1• راه رفتن غیر طبیعی: افرادی که دارای زانو پرانتزی هستند اغلب اردک وار راه میروند.

2• آرتروز زودرس زانو: بر اثر تغییر محل خط ثقل و وارد شدن فشارهای غیر طبیعی بر قسمت های مختلف سطوح مفصلی، زانو مستعد تغییرات فرسایشی زودرس خواهد شد. بنابراین در افرادی که زانوی پرانتزی دارند میتوان انتظار آرتروز زودرس را داشت.

3• افزایش آسیب پذیری مفصل: بر اثر تغییر وضعیت بیومکانیکی طبیعی مفصل و ایجاد فشارهای غیرطبیعی بر بافت های اطراف مفصل، احتمال آسیب پذیری مفصل افزایش می یابد.

4• کوتاهی قد

5• انحراف طرفی ستون مهره ها: اگر زانوی پرانتزی به صورت یکطرفه باشد، موجب کوتاهی ظاهری در یک پا و به دنبال آن، انحراف طرفی ستون مهره ها خواهد شد.

6• درد: در زانوی پرانتزی، علاوه بر اینکه درد ممکن است در قسمت های مختلف مفصل زانو و از جمله داخل و جلو گزارش شود، در دو طرف زانو هم میتواند دیده شود. درد در دو طرف زانو، برعکس تغییر شکل زانوی ضربدری است یعنی درد در قسمت داخلی زانو بر اثر فشرده شدن استخوان ها و در قسمت خارجی بر اثر کشش بافت نرم است.

حرکات اصلاحی

1• کوتاهی عضلات نیم غشایی و نیم وتری: اگر کوتاهی عضلات فوق عامل ایجاد کننده تغییر شکل باشد، باید برای آن ها حرکات کششی اعمال کرد. تمرینات کششی زیر برای این منظور پیشنهاد میشود:

الف- فرد رو به شکم میخوابد و مچ پا را به خارج میچرخاند و زانو را صاف میکند. در این حالت ، عضلات نیم غشایی و نیم وتری تحت کشش قرار میگیرند.

ب- فرد به پشت میخوابد و مچ پا را به خارج میچرخانیم. سپس زانو را صاف میکنیم و پا را به بالا می آوریم. این حرکت موجب کشش بیشتر عضلات نیم غشای و نیم وتری میشود.

2• ضعف عضله دو سر رانی: اگر ضعف عضله دو سر رانی عامل ایجاد تغییر شکل باشد، تمرین تقویتی زیر برای عضله مزبور باید انجام شود:

تقویت عضله دو سر رانی با استفاده از اعمال مقاومت

برای این منظور، فرد رو به شکم میخوابد ساق را به سمت خارج میچرخانیم و در مقابل خم شدن زانو مقاومت اعمال میکنیم. در این حرکت، عضله دو سر رانی بیشترین فعالیت را خواهد داشت.

3• پارگی رباط جانبی و خارجی: در این موارد، تقویت عضله چهار سر ران میتواند در پیشگیری از ایجاد دفورمیتی موثر باشد.

درمان ارتزی
• بریس‌های مخصوص
• ارتزهای کاهنده فشار (سه نقطه فشار)
• کفش، کفی و صندل مخصوص با وج خارجی